In termen van bbp was Zuid-Afrika lange tijd de grootste economie van Afrika, maar de rest van het continent maakt een forse inhaalbeweging. Vandaag bekleden Nigeria en Egypte de topposities. De algemene economische opmars plaatst Sub-Sahara Afrika op vele buitenlandse ondernemersradars. En dan vormt Zuid-Afrika een goede start om die, nog veelal onbekende, markt te verkennen. Want ondanks de groeivertraging blijft het potentieel groot en is het zijn S in de BRICS-landengroep nog altijd meer dan waard.

Onze Vlaamse Economische Vertegenwoordiger (VLEV) ter plaatse, Marc Schiltz, kent Zuid-Afrika door en door. Van 1985 tot 1995 werkte hij in Kaapstad. Na enkele andere buitenlandse posten keerde hij in 2012 terug naar het land. Sindsdien leidt hij er het FIT-kantoor in Johannesburg. Samen met zijn team ondersteunt hij de Vlaamse ondernemers met internationaliseringsplannen in Zuid-Afrika, maar ook in Angola, Botswana, Lesotho, Madagaskar, Mauritius, Mozambique, Namibië en Swaziland.

Belemmerende factoren

Hoe staat de Zuid-Afrikaanse economie er in het algemeen voor vandaag?

Marc Schiltz: "Hoewel Zuid-Afrika zijn economische leiderspositie moest afstaan, heeft het met voorsprong de meest gediversifieerde economie van Afrika. Maar, zoals veel Afrikaanse landen, kampt Zuid-Afrika met dalende grondstoffenprijzen voor zijn ertsen, mede omdat de vraag daarnaar vanuit Azië sterk is afgenomen. Bovendien heeft weerfenomeen El Niño vorig jaar lelijk huisgehouden in heel het zuiden van het continent, waardoor er een verwoestende droogte in grote delen van Zuid-Afrika heerst. De gevolgen voor de landbouwproductie zijn desastreus."

Ook op politiek vlak rommelt het. Hoe groot is die impact?

Marc Schiltz: "De politieke elite sleept zich ogenschijnlijk van het ene naar het andere overheidscorruptieschandaal. Er leven heel wat interne politieke strubbelingen die voor instabiliteit zorgen. Recent nog werd de politieke onenigheid binnen de regeringspartij ANC uitvergroot door de zware klappen die ze in de lokale verkiezingen moest incasseren. Naast Kaapstad – al jaren het terrein van de officiële oppositiepartij DA – verloor ze nu ook de macht in politiek en economisch belangrijke steden Tshwane, Port Elizabeth en Johannesburg. De gevolgen van die politiek geïnspireerde onzekerheden zijn aanzienlijk. Zo betekent het een mokerslag voor de nationale munt, de rand, en dreigt de kans dat het land zijn kredietwaardigheid naar junkstatus ziet afglijden. Algemeen vertroebelt het gekibbel de focus op de toekomst en worden broodnodige maatregelen vooruitgeschoven. In het onderwijs bijvoorbeeld."

Voordelen overstijgen nadelen

En toch blijft Zuid-Afrika de belangrijkste bestemming van het continent voor directe buitenlandse investeringen?

Marc Schiltz: "Klopt: vorig jaar trok het land maar liefst 130 nieuwe projecten aan, goed voor een bedrag dat overeenstemt met de resultaten van Nigeria, Angola en Kenia samen. Want ondanks de problemen beschikt Zuid-Afrika over een enorm gedifferentieerd economisch weefsel. Daarnaast beschikt het land over een uitstekende infrastructuur: weg, spoor, lucht, telecommunicatie … en is het financiële systeem van een hoog kwaliteitsniveau. Tot slot is het – ook al loopt het niet altijd van een leien dakje – een levendige democratie, waarin onder meer vrijheid van meningsuiting, een zeer moderne en vooruitstrevende grondwet en een onafhankelijk juridisch apparaat centraal staan. Zo onderscheidt Zuid-Afrika zich van de meeste andere Afrikaanse landen."

Sectoren onder de loep

In welke branches liggen dan de beste opportuniteiten voor Vlaamse ondernemers?

Marc Schiltz: "Veruit de meeste slaagkansen hebben onze bedrijven als ze technologie naar Zuid-Afrika brengen. Niet alleen als product, maar ook in de vorm van ‘local benefication’ of lokale meerwaardeproductie. De afzetmogelijkheden blijven bestaan voor een brede waaier van industriële, semi-industriële producten of hoogtechnologische verbruiksgoederen. Sectoren als water, energie – met een bijzondere focus op zonne- en windenergie – lucht- en ruimtevaart en agri-processing veruit het belangrijkst en meest kansrijk worden. Zo boekt hernieuwbare energie enorme successen dankzij het REIPP-programma (Renewable Energy Independent Power Producers Programme) en werden onder impuls van REIPP in de voorbije jaren voor ongeveer 200 miljard rand aan nieuwe buitenlandse investeringen aangetrokken. Ook ‘new sciences’ zit in de lift. Het SKA-project (Square Kilometre Array) – een radiotelescoop die radiogolven kan waarnemen in de ruimte die miljarden lichtjaren van de aarde zijn verwijderd – is hiervan het voorbeeld bij uitstek."

"De sectoren water, energie – met bijzondere focus op zonne- en windenergie – lucht- en ruimtevaart en agri-processing worden veruit het meest belangrijk en kansrijk"

Zijn er ook sectoren waarin Vlaamse bedrijven maar moeilijk scoren?

Marc Schiltz: "Jammer genoeg wel. Zo worden kansen voor voeding en dranken vaak overschat. De Zuid-Afrikaanse industrie produceert zowat alles onder de zon en consumenten verkiezen de lokale producten boven de ingevoerde. In het algemeen kom je maar beter niet af met het klassieke argument dat je buitenlandse product beter is. Dat werkt vaak averechts bij de prijsbewuste Zuid-Afrikaanse zakenmensen."

Het argument dat je buitenlandse product beter is, werkt vaak averechts bij de prijsbewuste Zuid-Afrikaanse zakenmensen"

Vanuit het industriële en economische hart

Kiezen Vlaamse ondernemers beter voor een nationale of regionale aanpak?

Marc Schiltz: "Zuid-Afrika is ontzettend groot. Aangezien de belangrijkste steden mijlenver van elkaar liggen – ongeveer 1.500 km tussen Johannesburg en Kaapstad – moet je er rekening mee houden dat een agent, distributeur of je eindklanten niet altijd in alle centra aanwezig zijn. Dan ben je wel verplicht om regionale netwerken uit te bouwen. De Gauteng-provincie, met belangrijkste steden Tshwane, Pretoria en Johannesburg, is dan wel de kleinste van het land, maar ze telt wel 13 miljoen inwoners die samen goed zijn voor ongeveer 42% van het Zuid-Afrikaanse bnp. Veel hangt af van je product, maar veelal is Johannesburg de uitgelezen plek om te starten. Stel je dossier zeker voor aan ons kantoor, we helpen je met je vragen, bieden ondersteuning en geven informatie."

Vaak wordt Zuid-Afrika beschouwd als het meest westerse land van Afrika. Geldt dat ook voor de manier van zakendoen?

Marc Schiltz: "Daar schuilt een grond van waarheid in, maar toch blijft het een Afrikaans land. Zo moet je voorbereid zijn op het principe van ‘African time’, of het ontbreken van een strikt tijdsbesef zoals wij dat kennen. Als er andere, betere of urgentere zaken opduiken, vergeten Zuid-Afrikaanse zakenlui weleens je afspraak. Omgekeerd geldt dit niet, wees altijd punctueel. Het tempo voelt wat langzamer, onderhandelingen kunnen lang aanslepen. Ook krijgt prijs alsmaar vaker voorrang op het argument van een betere kwaliteit. Maar daarnaast verschilt de businesscultuur amper van de onze. Uiteraard zijn er culturele verschillen, maar geen onoverkomelijke."

Veruit de meeste slaagkansen hebben onze bedrijven als ze technologie naar Zuid-Afrika brengen"