1. Introductie

De Griekse regering heeft als doel om alle bruinkoolcentrales tegen 2028 te sluiten. De meeste eenheden - die meer dan 80% van de huidige geïnstalleerde capaciteit vertegenwoordigen - moeten al tegen 2023 ontmanteld worden. Dit doel markeert de overgang van Griekenland naar een gedifferentieerde mix van elektriciteitsproductie die niet op bruinkool gebaseerd zal zijn. Het proces van decarbonisatie is immers al begonnen in begin jaren 2010 met de geleidelijke vermindering van de bruinkoolactiviteit. Volgens gegevens van de Public Power Corporation (PPC) zijn in de periode 2011-2019 de kosten gerelateerd aan bruinkoolactiviteit afgenomen met ongeveer 10% per jaar in de bruinkoolcentra van West-Macedonië en Megalopolis respectievelijk.

Het “Just Transition Development Plan” van bruinkoolgebieden is een routekaart voor de herstructurering van het productiemodel van de overgangsgebieden, waarbij gebruik wordt gemaakt van de diverse comparatieve voordelen waarmee deze gebieden zijn begiftigd en van alle beschikbare financieringsbronnen (nationaal, Europees en particulier). Door de uitvoering van het plan wordt Griekenland een pionier in Europa en een internationaal voorbeeld voor een rechtvaardige overgang en economische ontwikkeling.

Het “Just Transition Development Plan” is gebaseerd op 5 ontwikkelingspijlers: schone energie, industrie en handel, slimme landbouwproductie, duurzaam toerisme, technologie en onderwijs. Het omvat investeringsprikkels om investeringen aan te trekken, evenals specifiek landgebruik voor de tienduizenden hectares bruinkoolvelden die vrijkomen.

Het totale bedrag aan financiering, inclusief de noodzakelijke hefboomwerking van particuliere middelen, wordt geschat op meer dan 5 miljard euro. Met als belangrijkste instrument het nieuwe onafhankelijke operationele programma voor de rechtvaardige transitie van het nieuwe NSRK 2021-2027.

2. Huidige situatie

Hoewel het aandeel van bruinkool in de loop der jaren is afgenomen, is de ambitie hoog: bruinkool is al decennia lang de belangrijkste pijler van het Griekse energiesysteem. Om het belang van bruinkool te begrijpen, moet men kijken naar de mijnregio's in West-Macedonië (Kozani, Florina) en Peloponnesos (Megalopoli). Hier zijn nog ongeveer 6.000 banen afhankelijk van de industrie. Net als veel steenkoolregio's beschikken deze regio's niet over economische alternatieven. Gezien het verwachte tempo van de uitfasering bestaat er bezorgdheid in deze regio's: alle centrales (die eigendom zijn van het staatsbedrijf Public Power Corporation), op één na, moeten tegen 2023 worden gesloten. Ptolemaida 5, dat nog in aanbouw is en zal naar verwachting in 2022 in gebruik worden genomen, zal naar verwachting tot 2028 bruinkool als brandstof gebruiken.

Om de economische en sociale gevolgen aan te pakken, kondigde de regering het masterplan aan voor de "Just Development Transition" en richtte ze een stuurgroep op om de voorbereiding van het plan te coördineren. Nadat in september 2020 het concept masterplan was gepresenteerd, ging het in oktober-november in openbare raadpleging en werd nadien besproken op regeringsniveau en in het parlement. Op 9 december 2020 werd het aan het publiek voorgesteld door de Minister van Milieu en Energie.

Voor een rechtvaardige ontwikkelingstransitie van de bruinkoolregio's van West-Macedonië en Megalopolis stelde de regering drie politieke prioriteiten:

• het veiligstellen van werkgelegenheid, het veiligstellen van banen en het creëren van nieuwe;
• het compenseren van de sociaaleconomische effecten van de-lignificatie door het sociale weefsel in stand te houden en te versterken;
• de zelfvoorziening op energiegebied van de overgangsgebieden en het land in het algemeen te waarborgen, terwijl de lokale economie wordt ontwikkeld.

3. Uitdagingen

Ondanks de vooruitgang die de afgelopen jaren in Griekenland is geboekt, is de grootste uitdaging tijd. Het is bijna onmogelijk om de transformatie van de lokale economieën, die zo sterk afhankelijk zijn van de bruinkoolactiviteit, tegen 2023 te voltooien.

De “Just Transition” moet versterkt worden door middel van een open, transparant en multi-participerend bestuurssysteem en door te zorgen voor toereikende en stabiele middelen voor de financiering. Een urgente kwestie is de wijziging van de toewijzingscriteria van het Europees Fonds voor een rechtvaardige transitie. Zodat de middelen worden besteed aan die gebieden met de grootste en meest onmiddellijke behoeften.

Een Wereldbank-team ontwikkelt ook een financiële transitiestrategie voor West-Macedonië met de nadruk op landhergebruik en -ontwikkeling. Gefinancierd door het platform voor de transitie van bruinkoolgebieden en binnen het START-programma, werkt een team van experts van de Europese Commissie aan de transitiestrategie voor het gebied, in samenwerking met de gemeente Megalopolis. Naast de eerder genoemde uitwerkingen, plannen en voorstellen worden ook de Territoriale Rechtvaardige Transitieplannen voor elk van de bruinkoolregio's opgesteld door het technisch adviesteam van de SDAM Steering Committee. Het wordt daarom duidelijk dat het een grote uitdaging zal worden om dit alles in één samenhangend plan te steken.

4. Opportuniteiten

Voor de uitvoering van het programma is een eerste stap het aantrekken en promoten van een investeringsecosysteem rond de pijlers van de visie voor elke regio. Deze investeringen zullen niet alleen door private en publieke entiteiten worden gestimuleerd, maar ook via een publiek-private samenwerking (PPS).

De nadruk wordt gelegd op de bouw van fotovoltaïsche parken. De aanleg van deze parken zal bijdragen aan de vervanging van bruinkoolstroom en de transitie naar "groene stroom".

Er is ook een plan om een industrieel elektromobiliteitspark te creëren in West-Macedonië. Tegelijkertijd zou het industriële elektromobiliteitspark grondstoffen of productie-eenheden voor laders voor snelwegen kunnen aantrekken.

Naast investeringen uit de particuliere sector worden voorstellen en plannen opgesteld voor de uitvoering van een uitgebreid programma voor openbare werken, met de nadruk op infrastructuur, die de getroffen gebieden zal hervormen. Deze projecten omvatten de voltooiing van wegverbindingen, de versterking en reactivering van het spoorwegnet, de introductie van aardgas en de ontwikkeling van netwerken, de versterking van de stadsverwarmingsinfrastructuur, de aanleg van een hogesnelheidsbreedbandnetwerk en een mobiel telefoonnetwerk. (5G), enz.

5. Conclusie

Het Just Transition Development Plan zal meerdere positieve effecten hebben op de Griekse economie en haar samenleving, en zal ervoor zorgen dat Griekenland een groener en duurzamer land wordt. Na het besluit tot uitfasering van bruinkool staat Griekenland nu op de lijst van de meest klimaatambitieuze lidstaten van de EU. Dit is het moment om van deze ambitieuze positie een werkelijk duurzame toekomst voor de bruinkoolregio's te maken. Het plan biedt dus ook talrijke kansen aan onze Vlaamse bedrijven om deel te nemen aan het groener wordende Griekenland, en hun producten, technologieën, en diensten te introduceren aan Griekenland.

6. Nuttige websites en bronnen

Master Plan Just Transition Development Plan
Just Transition: History, Developments and Challenges
Just Transition Development Plan - Enterprise Greece
Current Situation and prospects in energy transition in Greece
SDAM Concept Paper (only available in Greek)