U bent hier

CORONAVIRUS – De toestand in Rusland

1. Algemene toestand

Actuele situatie

Op 19 juli werden 4.200 nieuwe gevallen geregistreerd waarvan 790 in Moskou. In Sint-Petersburg werden 521 nieuwe gevallen geregistreerd. Zo komt het totale aantal besmettingen op 18.499.044 waarvan 2.789.777 in Moskou. Op de tweede plaats staat Sint-Petersburg met 1.542.397 besmettingen. In de regio rond Moskou (plaats 3) werden 986.440 besmettingen vastgesteld. Op de vierde plaats qua aantal besmettingen staat de Sverdlovskaya Oblast' met 449.704 gevallen. Zo'n 88.824.119 mensen werden volledig gevaccineerd (gegevens 15 juli).

In Rusland staat het totale aantal overlijdens (gegevens 19 juli) op 381.960 (waaronder 44.340 mensen in Moskou, 34.256 in Sint-Petersburg, 10.766 in de Sverdlovsk Oblast').

Vanaf 1 juni geldt er in Moskou een amnestie voor covidboetes die nog niet betaald werden. Om al betaalde boetes te compenseren zullen de Moskouse autoriteiten subsidies uitbetalen aan personen en organisaties die boetes opliepen voor 1 juni.

Op 8 december 2021 werd de geldigheidsduur van PCR-testen (binnen Rusland) verkort van 72 uur tot 48 uur.

De Europese regulator EMA gaf een positieve beoordeling over de gebruikte procedure van klinische testen van het Sputnik V-vaccin. De certificatie van Sputnik V werd zowel door het WHO als EMA overwogen en een beslissing had in het eerste kwartaal van 2022 genomen moeten worden. Door de Russische inval in Oekraïne lijkt een certificatie in de nabije toekomst echter niet meer realistisch.

De Russische minister van Handel en Industrie, Denis Manturov, zei op 10 januari dat de productie van buitenlandse COVID-19 vaccins mogelijk is in Rusland als die taken worden uitbesteed aan de lokale industrie.

De Russische regering diende eind 2021 wetvoorstellen in die het gebruik van QR-codes in publieke ruimtes alsook in treinen en vliegtuigen moeten reguleren. QR-codes zouden niet nodig zijn voor bezoeken aan apotheken of voedingswinkels. De maatregelen hadden vanaf 1 februari 2022 in voege moeten treden. In maart werden echter verschillende coronamaatregelen afgeschaft waardoor deze wetsvoorstellen in feite dode letter zijn gebleven.

Van 25 oktober tot 7 november 2021 waren er opnieuw "niet-werkdagen" om de verspreiding van het virus tegen te gaan. Tijdens deze dagen waren dienstverlenende bedrijven niet open met uitzondering van apotheken en winkels die voedingswaren verkopen. Restaurants werkten enkel op basis van take away. Ook andere regio's introduceerden gelijkaardige maatregelen. In Moskou werden deze beperkingen ondertussen opnieuw versoepeld maar dat is niet het geval in verschillende andere regio's die elk een eigen beleid kunnen voeren voor wat de anti-COVID maatregelen betreft.

Op 27 augustus 2021 registreerde het Russische ministerie van Volksgezondheid met EpiVacCorona-N vaccin het vijfde Russische COVID-19 vaccin. EpiVacCorona-N werd ontwikkeld door het Vector Centrum en zou verschillen van het bestaande EpiVacCorona vaccin omwille van een andere productietechnologie. 

De stadsautoriteiten van Moskou en de Moskou oblast' besloten op 16 juni 2021 om vaccinatie verplicht te maken voor werknemers uit de dienstensector. Volgens hen is de vaccinatie echter niet verplicht en hebben mensen steeds de mogelijkheid een andere job te zoeken waar vaccinatie niet nodig is. Ruim 43 andere Russische regio's hebben ondertussen ook een verplichte vaccinatie ingevoerd voor bepaalde categorieen van werknemers zoals gezondheidswerkers, leraars en werknemers uit de handel, transportsector, toerisme en sociale diensten. 

Het derde Russische vaccin, CoviVak, ontwikkeld door het Tsjoemakov-onderzoekscentrum, werd op 26 maart 2021 vrijgegeven voor verspreiding onder de bevolking. Volgens de viceminister van gezondheid Poegatsjov hebben alle drie de vaccins eenzelfde efficiëntiegraad. Eind maart waren er al 10 miljoen dosissen van het Sputnik V-vaccin beschikbaar voor de bevolking. Ook hebben op datum van 21 april al 61 landen het Spoetnik V-vaccin goedgekeurd. Er zijn meer en meer landen die het vaccin (willen) produceren, waaronder Italië. 

Volgens de krant Vedomosti is de firma Nacimbio (onderdeel van RosTech) sinds 19 maart 2021 de enige verdeler van COVID-19 vaccins in Rusland. Op 19 maart 2021  werd eveneens bekend dat meer dan 186.000 dosissen van het EpiVaccorona-vaccin (ontwikkeld door het Vector Onderzoekscentrum) werden vrijgegeven voor publiek gebruik. 

Het Russische Direct Investment Fund zei op 3 februari 2021 dat The Lancet Medical Journal de resultaten van de Fase III klinische testen van het Spoetnik V-vaccin had gepubliceerd waarbij een efficiëntie van 91,6% werd aangetoond. Het Russische vaccin wordt meer en meer in het buitenland ingezet en Rusland streeft ook naar een erkenning binnen de EU. 

Reizen naar Rusland

Op dit moment zijn er geen rechtstreekse vluchten tussen de EU en Rusland, niet omwille van corona maar wel door de nieuwe sancties die (o.m.) de EU instelde naar aanleiding van de Russische inval in Oekraïne.

Sinds 1 juli 2021 mogen burgers van (onder andere) België Rusland opnieuw binnen. Dit geldt in principe enkel voor aankomsten via een luchthaven vanuit het thuisland hoewel er gevallen bekend zijn waarbij Belgen toch via een tussenstop binnengeraakten. Momenteel zijn echter enkel vluchten met tussenstop mogelijk omwille van de oorlog.

Momenteel moeten buitenlanders voor vertrek (maximum 72 uur) een (negatieve) PCR-test afleggen die moet worden getoond bij inscheping (en ook bij aankomst). Terwijl Russen zich na aankomst twee keer moe(s)ten laten testen is dit voor buitenlanders momenteel niet het geval. 

De inreisformaliteiten voor Wit-Russen en Armeniërs werden eind januari 2021 al versoepeld, waardoor heel wat gastarbeiders terug het land in konden. 

Het opstarten van een luchtverbinding betekent niet automatisch dat de burgers van dat land ook Rusland binnen mogen. De meest actuele informatie over wie nu wel of niet het land in mag, vindt u via de site van IATA: www.iatatravelcentre.com/world.php (klikken op Rusland).

Nog steeds blijft de inreis van buitenlanders uit heel wat landen in Rusland zo goed als onmogelijk waarbij bijna niemand de grens over mag (ook niet met een geldig visum), behalve bepaalde categorieën zoals diplomaten. Er zijn wel uitzonderingsregels voor buitenlandse specialisten die hoognodig onderhoud of herstellingen moeten uitvoeren. De lijsten met personen, die in aanmerking komen voor uitzonderingen op het bewuste decreet, werd uitgebreid, ook voor buitenlandse werknemers die naar Rusland wensen te komen. Men is bereid voor individuele gevallen de argumenten op hun merites te beoordelen. De instantie die hierover het laatste woord heeft, is het federale Operational Headquarters for Joint Action of Executive Bodies (OperSjtab), met vicepremier Golikova aan het hoofd. 

Als buitenlander informeert u zich het best bij de Russische ambassade vooraleer uw reis te plannen.

2. Voorzorgsmaatregelen

Zoals steeds is men in Moskou beter af indien men medische zorgen nodig zou hebben. 

3. Exitstrategie na de eerste golf begin 2020

De piek van de eerste golf werd in Rusland op 11 mei 2020 bereikt toen het hoogste aantal besmettingen op 1 dag werd geregistreerd.

Een algemeen driestappenplan werd toen opgesteld voor heel Rusland:

  • In een eerste fase werd het sporten in open lucht opnieuw toegelaten, kon men met de kinderen gaan wandelen en gingen winkels met een beperkte oppervlakte open waarbij de sociale afstand moest gegarandeerd zijn.
  • In de tweede fase mochten gezinsleden samen een wandeling maken en gingen onderwijsinstellingen opnieuw open alsook handelszaken met een grotere oppervlakte. Ook hier moest het aantal klanten per keer beperkt worden.
  • In een derde fase werden wandelingen in parken en plantsoenen voor iedereen toegelaten mits het respecteren van de nodige afstand en mochten shoppingcentra terug hun deuren openen zonder beperking in aantal bezoekers. In deze fase mochten ook restaurants en bars terug klanten ontvangen.

Moskou nam volgende relancemaatregelen na de eerste golf (in chronologische volgorde):

Dinsdag 12 mei 2020 was de eerste datum waarop in Moskou bepaalde maatregelen werden versoepeld. Deze versoepeling was erg beperkt. want er werd niet gesproken over een versoepeling van de maatregelen voor handels- en horecazaken. Rospotrebnadzor zou wel een plan aan het uitwerken zijn voor de horeca maar er werden nog geen details gegeven.

Op 25 mei 2020 werd in Moskou autodelen opnieuw beschikbaar (zij het met bepaalde beperkingen) en hervatten ook de multifunctionele centra voor publieke diensten hun werk. Vanaf die dag werden mondmaskers verplicht in stations (zowel in het gebouw als op de platformen).

Op 1 juni 2020 ging de tweede fase van de exitstrategie in Moskou in waarbij non-foodwinkels en bepaalde dienstverlenende bedrijven terug open gingen (zoals wasserettes, droogkuis en reparatiewinkels). Ook startte een testperiode waarbij de Moskovieten 3 keer per week een wandeling mogen maken binnen een radius van twee kilometer. Vele inwoners van de stad vonden deze betutteling vergaand. Ook sportfaciliteiten mochten vanaf 1 juni open gaan maar enkel voor professionele atleten. Het systeem van zelfisolatie bleef geldig tot 14 juni en ook de QR-code blijft in gebruik tot die datum.

Op 8 juni 2020 werd (vrij onverwacht) een reeks van verdere versoepelingen aangekondigd. Vele experten meenden dat de versoepelingen politiek gemotiveerd waren en te vroeg kwamen. Een artikel van de Moscow Times beschrijft de bezorgdheid over het te vroeg loslaten van de coronamaatregelen in Moskou: www.themoscowtimes.com/2020/06/10/russias-quarantine-is-over-but-the-pandemic-isnt-a70539

Op 9 juni 2020 werd de QR-code afgeschaft alsook de zelfisolatie en de wandelingen volgens schema. Kappers, veterinaire klinieken, fotostudio's en kerkhoven mochten opnieuw open. Er waren geen beperkingen meer voor autodelen en repetities in theaters, circussen en concerthallen mochten terug plaatsvinden.

Op 16 juni 2020 gingen autoverhuurbedrijven open en mochten de zomerterrassen opnieuw klanten ontvangen. Musea, bibliotheken, de zoo en tentoonstellingsruimten hervatten hun activiteiten net zoals tandartsen en immobiliënagentschappen.

Op 23 juni 2020 openden de restaurants volledig (dus ook de ruimtes binnen) en mocht men sportclubs, recreatieruimtes en zwembaden bezoeken. Zitten op een bankje in het park mocht ook weer. Kindertuinen ontvingen opnieuw kleuters en ook riviercruises mochten weer uitvaren.

Ruim 53 Russische regio's bevonden zich op 23 juni 2020 in de eerste fase van opheffing van de coronamaatregelen (zie hierboven) en nog 9 regio's gingen al over naar de tweede fase. Zes regio's waren op dat moment klaar om de derde fase in te gaan en de maatregelen (bijna) volledig op te heffen.

Op 1 juli 2020 mochten meer dan 70 regio's opnieuw toeristen ontvangen. De grenzen van de EU bleven echter ook na 1 juli gesloten voor Russen waardoor toerisme naar de EU onmogelijk bleef. Turkije stelde Rusland voor om de luchtverbinding tussen de beide landen te heractiveren vanaf 15 juli maar dat werd afgewezen door de Russische regering. Tot eind juli liet Rusland geen internationale vluchten toe om daarna gradueel terug internationale vluchten toe te laten vanuit een beperkt aantal landen.

Op 13 juli 2020 werd de maskerplicht op straat afgeschaft en mochten bioscopen opnieuw hun deuren openen. Scholen, pretparken en culturele trekpleisters mochten opnieuw mensen ontvangen en ook discotheken gingen terug open. De algemene beperking was dat de bezettingsgraad slechts 50% mocht zijn. 

Begin augustus 2020 gingen ook de bioscopen opnieuw open. Ook hier mocht de bezettingsgraad maximum 50% zijn.

Op 4 augustus 2020 werden meer dan 40.000 Moskovieten bestraft met een boete van 60 euro voor het niet dragen van een mondmasker in de metro.

Begin oktober 2020 werden opnieuw enkele beperkende maatregelen ingevoerd aangezien het aantal coronagevallen opnieuw sterk de hoogte inging. In Moskou moest vanaf 5 oktober 2020 30% van de werknemers opnieuw vanuit thuis werken. Van een volledige lockdown was geen sprake.

Op 13 november 2020 moest de horeca sluiten van 23u tot 6u. Ook werd het aantal bezoekers van theaters en bioscopen beperkt tot 25% van de capaciteit. Op 28 oktober 2020 werd er een mondmaskerplicht ingevoerd in openbare gebouwen, publiek transport, liften en plaatsen waar meer dan 50 personen samenkomen.

In januari 2021 werden de meeste maatregelen versoepeld of afgeschaft (behalve de maskerplicht en een beperkte bezetting van bioscopen en theaters) en hernam het dagelijkse leven haar gang.

In juni 2021 was de derde golf een feit en werden weer beperkende maatregelen ingevoerd die daarna opnieuw grotendeels werden afgevoerd.

4. Economie

a. Economische impact

Terwijl de Russische economie de coronapandemie goed doorstond, staat deze nu onder zware druk omwille van de nieuwe sancties die (onder andere) de EU instelde naar aanleiding van de inval in Oekraïne.

De roebel staat momenteel sterk maar volgens specialisten gaat het om een onrealistische koers. Door de EU-sancties en Russische contrasancties is zakendoen met Rusland momenteel erg moeilijk.

Het federale budget liep in 2020 ongeveer USD 50 miljard aan belastinginkomsten mis door de crisis in de oliesector, maar Rusland heeft de voorbije jaren een financiële buffer opgebouwd waaruit kan worden geput om de effecten van de crisis te verzachten.

Natuurlijk zijn het vooral de coronarestricties tijdens de eerste golf die de kmo-sector een zware klap hebben toegediend. Door het niet opnieuw in lockdown gaan tijdens de daarop volgende golven heeft Rusland een ramp kunnen vermijden en is de economie er al bij al nog goed vanaf gekomen.

Terwijl de meeste industrieën een scherpe daling kenden tijdens de eerste coronagolf waren er ook die een groei optekenden: voorbeelden hiervan zijn de voedingsindustrie, de farmaceutische industrie en de medische sector (vooral medisch materiaal en detergenten) die het in die periode vrij goed deden. 

Vorige crisissen hebben geleerd dat er na verloop van tijd een status quo optreedt waarbij de markt zich stabiliseert. Het aandeel van de kmo's in de totale economie neemt echter verder af. 

De consumptie bleef in 2020 onder het niveau van 2012. De aankoop van duurzame goederen werd uitgesteld en de voorkeur ging naar goedkopere alternatieven.

Het werkloosheidspercentage in september 2021 bedroeg 4,3%.

Eerste minister Misjoestin bekritiseerde op 10 december 2020 verschillende ministeries in verband met de sterke stijging van de voedselprijzen en er werden maximumprijzen bepaald voor sommige producten zoals suiker en zonnebloemolie. Het probleem van de duurder wordende voedingsproducten stelt zich ook in 2021 en 2022.

De recessie bleef in 2020 beperkt tot 3 procent van het bbp. Toch heeft de coronacrisis vooral de Russische kmo’s zware klappen toegebracht. Het nieuwsportaal Vedomosti meldde in november 2021 dat het aandeel van kmo's in de totale omzet van de Russische bedrijfswereld (bestaande uit de kleine, middelgrote en grote bedrijven) gezakt is tot 11,5%, het laagste cijfer sinds 2008. Experten menen dat dit vooral het resultaat is van de krachtige groei van de grote bedrijven in Rusland waarbij de kmo-sector achterop hinkt.

b. Handelsbelemmeringen

Omwille van de hoeveelheid nieuwe sancties die onlangs door de EU aan Rusland werden opgelegd, is het sterk aan te raden het dossier sancties Rusland te lezen dat u terugvindt op de landenpagina Rusland en op onze homepage.

Hieronder vindt u de handelsbelemmeringen die verband houden met de coronapandemie:

Op 16 maart 2020 verklaarde eerste minister Misjoestin dat gedurende een maand (dit werd echter verlengd), alle beperkingen, inclusief douanebeperkingen, op de levering van essentiële goederen zouden worden opgeheven. Op een aantal goederen, waaronder medicijnen en medische apparatuur, wordt geen douaneheffing geheven. Ook voor essentiële voedingsmiddelen werden de importregels vereenvoudigd. Meer gedetailleerde informatie kan verkregen worden bij het kantoor van Flanders Investment & Trade in Moskou.

In navolging van Rusland nam ook de Euraziatische Economische Unie maatregelen om de verspreiding van COVID-19 te voorkomen. Het gaat om exportverboden en vrijstelling van invoerrechten voor medische producten en bepaalde voedselproducten.

Belangrijk: ondanks verklaringen in Belgische en internationale media is Rusland niet van plan om de tegensancties te laten vallen. Zowel de Russische douanediensten als het agentschap voedselveiligheid (Rosselchoznadzor) zijn duidelijk: de maatregelen in de strijd tegen het coronavirus wijzigen de bestaande embargo’s niet.

Bij presidentieel decreet heeft Rusland het embargo op westerse voeding verlengd tot 31 december 2022 (Decreet N 534 van 20 september 2021). Het embargo werd ondertussen voor nog een jaar verlengd.

Met andere woorden: handelsfaciliterende maatregelen voor essentiële producten (zoals de Green Corridor) in het kader van de coronacrisis veranderen niets aan de bestaande sancties en fytosanitaire beperkingen. 

Medische goederen

Vrijstelling van invoerrechten (besluit nr. 21 van 16 maart 2020) voor persoonlijke beschermingsmiddelen, ontsmettingsmiddelen, diagnosereagentia, bepaalde soorten medische apparatuur en materialen. Het besluit is van toepassing op medische goederen die vanaf 16 maart 2020 in het douanegebied van de EAEU worden ingevoerd en zou aanvankelijk gelden tot en met 30 september 2020. Dit besluit blijft gelden, maar er werden op 1 oktober 2020 enkele wijzigingen aangebracht (besluit nummer 86).

De EEC (Euraziatische Economische Commissie) heeft de rechtenvrije invoer van deze goederen verscheidene malen verlengd en de lijst van produсten gewijzigd. Goederen, waarvan de lokale productie in Rusland voldoende ontwikkeld is, zijn uitgesloten van de lijst.  

In oktober 2020 werden de invoerrechten voor testsystemen op COVID‐19, kant-en-klare antivirale desinfecterende middelen, laboratoriumthermoszakken, verband, watten, gaas en persoonlijke beschermingsmiddelen voor eenmalig gebruik hersteld.

Voor andere goederen werd de rechtenvrije invoer verlengd tot 30 juni 2022 (besluit nummer 39 van 23 april 2021). Dit gaat over bepaalde onderdelen en materialen voor de productie van geneesmiddelen en ontsmettingsmiddelen, medische preparaten, ademhalingstoestellen, veiligheidsbril, rubberen handschoenen, medische hulpmiddelen en apparatuur, alsmede medische boksen en brancards voor het vervoer van patiënten. Of dit verder verlengd zal worden is nog niet duidelijk.

De regering heeft een nieuw decreet uitgevaardigd dat de regels voor de toegang van buitenlandse producenten tot publieke aankopen regelt. De directe ban voor staatsaankopen van buitenlandse producten in sommige sectoren wordt vervangen door de regel 'de derde ligt eruit', wat wil zeggen dat een buitenlands product niet kan deelnemen indien er twee of meer aanbiedingen zijn van Russische herkomst. Het decreet introduceert ook een ban op de aankoop van buitenlandse producten voor defensie- en veiligheidsdoeleinden waaronder bestellingen in het kader van staatsprogramma's. Meer informatie hierover vindt u terug via de website: https://schneider-group.com/en/news/systematization-security-of-bans-and-restrictions-on-admission-of-foreign-goods-for-public-procurement-and-for-the-needs-of-national-defense-and-state/

c. Relancemaatregelen na de eerste golf

De overheidssteun verschilt sterk naargelang de omvang van een onderneming en de sector waarin het bedrijf actief is. Ook de locatie speelt een rol. In de strijd tegen corona heeft de centrale overheid immers een grote rol toebedeeld aan de regionale autoriteiten.

De voornaamste rode draad doorheen de maatregelen is het lage aandeel aan directe financiële steun. Vaak gaat het om uitstel van belastingen, uitstel voor andere betalingen (huur), zachte leningen, staatsgaranties en administratieve vereenvoudiging. Directe subsidies zijn eerder zeldzaam en onderworpen aan strenge voorwaarden. Zo krijgen kmo’s uit de meest getroffen sectoren enkel (beperkte) loonsubsidies als ze 90% van hun personeel behouden, wat voor vele kleinere bedrijven die acht weken moesten sluiten onmogelijk was.

Een groot deel van de steun gaat naar de zogenaamde 'systeembedrijven', i.e. de ondernemingen die volgens de overheid cruciaal zijn voor de economie. Hoewel deze bedrijven niet mochten sluiten (en dus nog konden rekenen op inkomsten), ontvangen ze een omvangrijk steunpakket. Een aantal grotere Europese bedrijven raakten op de lijst (Ikea, Leroy Merlin, Auchan, Schneider), maar het zijn voornamelijk de grote staatsondernemingen die de dienst uitmaken, met name uit deze uit de energie- en mijnbouwsector.

De Russische staat speelt een rol in meer dan 60 procent van de economische activiteit, kmo’s in minder dan 20 procent. Op lange termijn ondermijnt deze situatie de competitiviteit van de Russische economie, maar de grote rol van de overheid (en de aanzienlijke steun voor overheidsbedrijven) heeft op korte termijn een milderende impact op de coronacrisis.

Naast de steun aan de bedrijven voorziet de Russische overheid nog directe financiële steun aan de bevolking (verhoging kindergeld en werkloosheidsuitkeringen) en maatregelen om de financiële stabiliteit te garanderen. De omvang van het totale steunmaatregelenpakket bedraagt 2,8 procent van het bbp. Dat is relatief beperkt, ook in vergelijking met andere opkomende markten zoals China, Turkije en Mexico (die bovendien niet altijd over dezelfde financiële buffers beschikken). Er is daarom kritiek op deze aanpak. De zakenkrant Vedomosti bracht onlangs het nieuws dat de Russische regering in de loop van de komende weken het pakket aan maatregelen zal uitbreiden tot ongeveer 7 procent van het bbp.

De meeste covidmaatregelen maken geen onderscheid en behandelen Russische en buitenlandse investeringen op gelijke voet. Er is enkel een uitzondering voor “systeem-belangrijke ondernemingen”. Dit zijn heel grote ondernemingen, vaak in een mono-stad, die niet over kop mogen gaan zonder de (lokale) economie totaal te ontwrichten. Deze ondernemingen krijgen extra steun (bv goedkope staatsleningen), maar moeten normaalgezien voor 51% Russisch zijn. Ook hier zijn er uitzonderingen mogelijk.

Een uitgebreid deel van de economie wordt door de overheid of staatsbedrijven beheerd. Deze werknemers bleven hun salarissen ontvangen. Daarnaast konden veel bedrijven hun bedienden van thuis laten werken en op deze basis hun activiteiten voortzetten. Andere bedrijven vroegen hun personeel om vrijwillig vakantiedagen op te nemen, om verlies te vermijden.

Echter, heel wat andere 'gewone' Russische bedrijven, vooral in de dienstensector en kmo's, konden tijdens de eerste golf (waarin ze verplicht moesten sluiten) geen maanden overleven met betaalde vakantie. Zij plaatsten hun personeel de jure of de facto op verlof en betaalden geen salaris uit. Volgens de zakenkrant Vedomosti ging het om een derde van de bedrijven. De laatste statistieken tonen een daling van het aandeel kmo's in de economie tot 20%, wat bitter weinig is. Analisten verwachten dat uiteindelijk 25 procent van de kmo’s overkop zal gaan, met dito consequenties voor de financiële positie van de banken. Die opteren er wellicht voor om het weinige geld dat ze kunnen uitlenen te investeren in veilige, grote bedrijven. Gelukkig voor Rusland zijn die grote staatsbedrijven goed voor 65% van de economische activiteit. 

Daar komt bij dat twee op drie Russen geen spaargeld op de bank heeft staan. En zij die wel iets opzij hebben gezet, beschikken amper over 2000 euro aan reserves die moesten worden aangesproken tijdens de lockdown begin dit jaar. Ondanks de ‘betaalde vakantie’ die Poetin aankondigde tijdens de eerste golf, hebben veel bedrijven hun werknemers op onbetaald verlof gestuurd of gewoon ontslagen. 

De stad Moskou trof een aantal eigen maatregelen ter ondersteuning van als kmo's erkende bedrijven. Het ging onder andere over leninggaranties, rentesubsidies, 50% huurverlaging in gebouwen die eigendom zijn van de stad en opschorting van lokale belastingen en dat gedurende 6 maanden (geen btw, dat is federaal).

Voorlopig lijkt de Russische economie de dubbele schok van COVID-19 en de daling van de olieprijzen redelijk goed te hebben doorstaan. De recessie bleef in 2020 beperkt tot ongeveer 3,1 procent van het bbp volgens de cijfers van het ministerie van Economie. 

Een andere opsteker voor Rusland is de recente stijging van de olieprijzen tot een aanvaardbaar niveau dat de federale begroting opnieuw toelaat om reserves op te bouwen. Dankzij die extra inkomsten zal het overheidstekort dit jaar maar 3 procent bedragen. 

Ook van het monetair front is er positief nieuws te melden. In tegenstelling tot vorige crisissen stijgt de inflatie nu niet (net boven 4 procent). Dat laat de Centrale Bank toe om de interestvoeten te verlagen en de economie zo zuurstof te geven. Momenteel staat de prijs van het geld al historisch laag (4,25 procent). Om nog lager te gaan moet de Centrale Bank een nieuw mandaat krijgen: momenteel moet ze de inflatie rond de 4 procent houden. Analisten houden dit scenario niet voor onmogelijk.

Wie naar de lange termijn kijkt, merkt dat de Russische economie in de afgelopen zes jaren niet gegroeid is. Volgens berekeningen van Raiffeisen Bank komt het bbp in 2020 uit op het niveau van 2014. De private consumptie (90% van het niveau in 2014), de import (75%) en de investeringen (95%) halen dit niveau zelfs niet. Enkel de rol van de overheid (105%) in de economie is toegenomen.

Het is in deze context dat premier Misjoestin op 2 juni 2020 zijn (eerste) Nationaal Herstelplan 2020-2021 presenteerde. Dit document, dat door Vladimir Poetin werd goedgekeurd, omvat de drie anticrisispakketten die het Kremlin tussen eind maart en 11 mei heeft aangekondigd, samen met nieuwe sectoriële maatregelen die op initiatief van het staatshoofd werden vastgelegd tijdens thematische conferenties in mei.

Het plan voorziet een versnelling van de overheidsinvesteringen in infrastructuur, met name wegen. De bouwsector wordt ondersteund met hypotheeksubsidies, waardoor de gemiddelde private leenrentevoet zou moeten dalen tot 6,5 procent. Het btw-tarief in de toeristische en hotelsector wordt vanaf 1 januari 2021 verlaagd tot 7%. Ook de sociale bijstand, de arbeidsmarkt (invoering van een minimumloon) en de gezondheidszorg (digitalisering) worden hervormd. De belangrijkste indicatoren van het plan zijn:

  • de werkloosheid moet binnen achttien maanden dalen onder 5 procent
  • het inkomen van de huishoudens moet omhoog
  • het bbp moet volgend jaar groeien met 2,5 procent.

De omvang van het plan wordt geschat op ongeveer 65 miljard euro (4,6 procent van het bbp in 2019). Dat is een stap vooruit in vergelijking met de maatregelen van maart en april 2020, maar blijft achter bij de meeste westerse landen. Rusland zal niet afwijken van de fiscaal conservatieve koers die het sinds 2016 voert. Er loeren immers nog steeds nieuwe Amerikaanse sancties om de hoek en de sinds lang beloofde nationale projecten moeten ook nog gerealiseerd worden, liefst voor de volgende presidentsverkiezingen.

Op 30 juni 2020 liet het Russische ministerie van Financiën weten dat de financiering van de nationale projecten met 140 miljard roebel wordt verminderd en kwamen de VS met nieuwe sancties betreffende de export van dual-use producten naar Rusland.

Op 23 september 2020 werd een tweede nationaal herstelplan goedgekeurd met meer dan 500 maatregelen die tegen het einde van 2021 moeten toegepast worden. Het plan heeft een prijskaartje van RUB 6,4 biljoen en moet de Russische economie toelaten opnieuw met meer dan 3% te groeien onder andere via de digitalisatie van de openbare diensten, deregularisatie, investeringen in de infrastructuur en gerichte subsidies.  

Een goed overzicht van de bestaande economische relancemaatregelen (in het Engels en in chronologische volgorde) vindt u terug via de link:

In 2021 is er geen sprake meer van grootschalige relancemaatregelen en doet de Russische economie het opnieuw vrij goed.

d. Economische vooruitzichten

Door het vermijden van een tweede lockdown kon Rusland haar economische verliezen in 2020 beperken in tegenstelling tot heel wat andere grote economieën. De Russische economie daalde in 2020 met slechts 3% wat twee keer minder is dan de daling in de eurozone. Deze beperkte daling is ook te wijten aan het relatief lage aandeel van de dienstensector in de structuur van de Russische economie. Het UNDP voorspelt dat het economisch herstel in Rusland minder uitgesproken zal zijn in vergelijking met andere landen omwille van het gebrek aan structurele hervormingen, het inkrimpen van de staatsuitgaven en de stagnatie van het reëel inkomen van de bevolking.

De werkloosheid steeg in 2020 slechts tot 6,3% in Rusland, en ligt daarmee lager dan in vele andere landen. In 2021 daalde de werkloosheidsgraad naar 4,3%. 

De grootste reden van de daling van het bbp in 2020 was volgens de bank de vermindering van de uitvoervolumes met 10 à 15%. De export zou tegen 2023 terug moeten herstellen. 

Rostat schilderde op 20 april 2021 een vrij positief beeld van de Russische economie: zo zouden de particuliere consumptie, de lonen en de arbeidsmarkt zich terug op het niveau van voor de crisis bevinden. De industriële output groeide met 1,1% ten opzichte van dezelfde maand het jaar ervoor. De groei in de bouwsector bedroeg in maart 2021 ruim 21,4% ten opzichte van februari 2021, de landbouw groeide in dezelfde maand met 43,6% en het goederenvervoer met 10,1%. Ook de reële lonen zouden in maart 2021 gestegen zijn met 1,6% ten opzichte van de maand ervoor.  

Hoewel er verschillende maatregelen werden uitgevaardigd om de kmo’s en horeca te steunen hebben toch heel wat zaken hun deuren moeten sluiten, De lockdown tijdens de eerste golf en de nieuwe restricties die golden van 13 november 2020 tot 27 januari 2021 zorgden voor een sterke daling van de omzet. Het gedaalde inkomen van de Russen is een andere factor die de kmo-sector parten speelt.

Aandachtspunten voor 2022 zijn vooral budgetmanagement (waarbij het niet-efficiënt spenderen prioritair moet worden aangepakt), de nationale projecten (waar nog werk aan de winkel is) en het milieu (een thema dat in Rusland nog veel te weinig wordt ontwikkeld). Er moet ook iets gedaan worden aan het inkomen van de Russen dat de laatste tijd rake klappen heeft gekregen De negatieve perceptie die Rusland heeft bij buitenlandse investeerders (corruptie, bureaucratie, slecht beleid) moet dringend aangepakt worden, maar ook dat hangt samen met politieke hervormingen.

In 2021 bedroeg de bbp-groei 4,3%. De economische groei in Rusland zou volgens de Wereldbank zo'n 2,4% bedragen in 2022 om dan terug af te zwakken tot 1,8% in 2023.

De reële groei van de lonen bedroeg iets meer dan 2% in 2020 en ongeveer 2,5% in 2021.

Eind februari is de economische situatie in Rusland dramatisch gewijzigd omwille van de sancties die heel wat landen Rusland oplegden naar aanleiding van de inval van Rusland in Oekraïne.

De centrale bank verwacht een massieve herstructurering van de Russische economie waarbij zelfs de beste economen het raden hebben naar het eindresultaat.

e. Opportuniteiten op korte termijn

Voor volgende sectoren ziet men een positieve trend in de nabije toekomst: telecom, technologie, logistiek, fintech, medische diensten, hernieuwbare energie, milieu en productie met toegevoegde waarde. Een bijzondere plaats neemt de landbouwsector in die het bijzonder goed doet. 

Andere sectoren zullen een vertraging kennen in hun ontwikkeling: retail, horeca, onroerend goed (kantoorruimte), luchtvaart, de banksector (traditionele diensten), automotive (vooral op basis van verbrandingsmotoren), de oliesector (op lange termijn), de bouwsector en de chemische sector (plastics).

Omwille van de laatste gebeurtenissen (inval Rusland in Oekraïne) is de waarschijnlijkheid groot dat zakendoen met Rusland op korte en middellange termijn erg moeilijk wordt.

f. Opportuniteiten op lange termijn

De Russische economie die de laatste tijd sowieso gekenmerkt werd door stagnatie zal hoogstwaarschijnlijk nog een hele tijd slechts een beperkte groei tonen.

Men zal moeten rekening houden met een kleinere middenklasse en een beperktere koopkracht. 

De oorlog in Oekraïne heeft de economische perspectieven op lange termijn flink door elkaar geschud en heel wat opportuniteiten de grond ingeboord.

5. Nuttige links

De Russische regering heeft een site opgezet die gewijd is aan een breed scala van onderwerpen met betrekking tot de ontwikkeling van de virussituatie in het land: actuele cijfers (inclusief regionale verspreiding) en advies en steun voor diverse bedrijfs- en bevolkingsgroepen. Het is een bron die alle officiële informatie, documenten, enz. verzamelt, en daarom interessant voor Vlaamse exporteurs. Het is echter belangrijk ook andere bronnen te raadplegen om een objectief beeld van de situatie te krijgen aangezien de officiële berichtgeving de situatie soms te rooskleurig en/of te eenzijdig voorstelt.

6. Dossier Coronavirus

Het coronavirus heeft een wereldwijde impact, niet alleen op de gezondheid maar ook op de economie. Ook uw export kan hiervan gevolgen of zelfs hinder ondervinden.

FIT monitort de risico's dagelijks en ons buitenlands netwerk informeert u over alle implicaties voor Vlaamse exporteurs op hun internationale activiteiten.

In het dossier Coronavirus vindt u een aantal nuttige tips, adviezen en inzichten in de economische impact van de verspreiding van het virus op internationaal ondernemen.

Met vragen over internationaal ondernemen in tijden van Corona, kan u terecht bij exportadvies-corona@fitagency.be.

20 juli 2022